Họa tiết dơi trong trang phục, đồ cổ có ý nghĩa tâm linh gì?

Trong kho tàng văn hóa cổ truyền, những hoa văn tưởng chừng đơn giản lại hàm chứa tầng tầng lớp lớp ý nghĩa tâm linh. Một trong số đó là hình ảnh con dơi, sinh vật không mấy được ưa chuộng trong đời sống thường nhật, nhưng lại xuất hiện dày đặc trong mỹ thuật cung đình, đồ cổ quý và cả trang phục vua chúa, quan lại thời xưa. Phải chăng dơi không chỉ là một loài động vật, mà còn mang một điềm linh, một tín hiệu từ cõi âm vọng về?

Chữ “dơi” đồng âm với “phúc” là biểu tượng phúc khí

Trong Hán tự, “dơi” được viết là 蝠 (phúc), phát âm gần giống với 福 nghĩa là phúc lành, may mắn. Chính sự đồng âm này đã mở ra một không gian biểu tượng phong phú cho loài dơi trong mỹ thuật cổ điển, biến nó thành biểu tượng của phúc khí và niềm cát tường. Đây là lý do vì sao người xưa rất chuộng họa tiết dơi, đặc biệt trong các món đồ biểu trưng cho địa vị, sự trường thọ hoặc ước vọng tâm linh.

Những món đồ cổ thời Minh, Thanh, Lê, Nguyễn… thường xuất hiện hình ảnh dơi bay quanh thọ tinh, dơi cắp ngọc hoặc dơi quấn mây thể hiện sự ban phúc từ trời cao, sự giao hòa giữa âm dương và khát vọng viên mãn. Khi dơi xuất hiện trong không gian đồ thờ hoặc phục trang nghi lễ, chúng không còn là động vật bình thường mà hóa thành “linh điểu” cầu nối giữa con người và thần linh.

Xem thêm: Quan niệm về dơi trong Phật giáo, Đạo giáo.

Họa tiết dơi trên áo mũ cung đình và quan lại

Họa tiết dơi thường xuất hiện trên áo bào, mũ mão của tầng lớp quyền quý. Ở triều đình nhà Nguyễn, dơi là một trong những biểu tượng được thêu tay tỉ mỉ trên các bộ triều phục dành cho quan văn, đặc biệt là trong các dịp lễ tết hoặc khi vào cung chầu vua. Hình dơi được bố trí bay thành cụm, thường là năm con (Ngũ Phúc), tượng trưng cho phúc – lộc – thọ – khang – ninh.

Không ít áo bào thêu hình dơi bay cùng hình ảnh rồng hoặc chữ thọ, biểu hiện một sự kết hợp biểu tượng âm dương, thiên – địa – nhân hòa hợp. Dơi tuy nhỏ bé, nhưng khi đi vào hình thức biểu trưng lại trở nên lớn lao mang theo năng lượng phúc lành và sự bảo hộ vô hình. Với người mang căn số, họa tiết dơi còn được xem như bùa tâm linh giúp “che chắn vận hạn” khi ra chốn triều chính hay đi xa làm việc quan trọng.

Tìm hiểu thêm: Dơi theo người về nhà có thực sự mang điềm gở?

Hình dơi trên đồ sứ, đồ gỗ và vật phẩm tâm linh

Bên cạnh trang phục, họa tiết dơi còn xuất hiện phổ biến trên đồ sứ cổ, gốm men lam, bình gốm ngự dụng và đồ gỗ chạm khắc công phu. Trên các bình hồ lô sứ thời Thanh hoặc bình phong trong điện thờ thời Nguyễn, dơi thường bay theo vòng xoắn ốc, bay quanh chữ “phúc”, tạo thành bố cục cân đối như một pháp đồ mang năng lượng cát lành.

Đặc biệt, các hộp đựng hương trầm, hộp trang sức hoặc khay đựng lễ vật trong các nghi thức cung đình cũng có dơi bay bên cạnh hoa sen, hoa mẫu đơn hoặc linh thú như kỳ lân thể hiện sự hòa hợp giữa phúc lộc và lòng hướng thiện. Trong dân gian, những gia đình khá giả thời xưa khi đặt làm đồ gỗ hay tranh thờ đều yêu cầu thợ chạm hình dơi để “cầu phúc cầu an”.

Ngũ phúc lâm môn – Dơi trong tranh và đồ trang trí

“Ngũ phúc lâm môn” (năm phúc đến nhà) là một điển tích phổ biến trong văn hóa Á Đông, thường được thể hiện bằng năm con dơi bay quanh chữ “phúc” hoặc thẻ ngọc. Đây là hình ảnh quen thuộc trên tranh tết, tranh trang trí phòng thờ hoặc đồ lưu niệm cao cấp xưa. Trong tranh dân gian Hàng Trống, Đông Hồ, họa tiết dơi tuy không xuất hiện nhiều, nhưng mỗi khi xuất hiện là gắn liền với biểu tượng thánh thần, tổ tiên hoặc cảnh thiên giới.

Ý nghĩa tâm linh của năm con dơi còn nhấn mạnh đến sự viên mãn tròn đầy, ngũ hành hài hòa, ngũ đức tụ hội, phúc đức bền lâu. Tranh dơi thường treo ở phòng khách, gian giữa hoặc bên cửa ra vào để “dẫn khí cát vào nhà”, đồng thời xua đuổi năng lượng xấu khỏi không gian sống.

Dơi là sinh vật bóng tối mang ánh sáng linh ứng

Điều thú vị là dơi sống về đêm, ưa nơi tối tăm tưởng chừng trái với quan niệm ánh sáng, minh đường trong văn hóa thờ cúng. Nhưng chính sự đối lập này lại khiến dơi trở thành biểu tượng độc đáo: sinh vật từ bóng tối mang ánh sáng phúc khí. Dơi trong mỹ thuật cổ như một “thiên sứ ban phúc” đến trong lặng lẽ, không phô trương, nhưng đầy linh ứng.

Với người tin vào tâm linh, khi họa tiết dơi xuất hiện liên tục trong không gian sống, trang phục, đồ dùng đó có thể là điềm báo về một sự thay đổi mang tính chất căn cơ, hoặc một “nhắc nhở vô hình” về việc giữ gìn đạo đức, vun đắp phúc phần gia tộc.

Xem thêm: Dơi một mắt, dơi cụt cánh mang ý nghĩa tâm linh gì?

Kết luận: Họa tiết dơi là nghệ thuật và niềm tin được thêu dệt

Họa tiết dơi trong trang phục và đồ cổ xưa là minh chứng sống động cho cách người xưa nhìn nhận vũ trụ không phải qua lăng kính lý trí thuần túy, mà bằng trái tim hòa nhịp với trời đất. Mỗi hình dơi không chỉ là nét thêu, nét khắc… mà là một biểu tượng chuyển tải phúc lành, bảo hộ và niềm tin vào những điều tốt đẹp sẽ đến.

Ngày nay, dù đời sống hiện đại đã xa rời các biểu tượng cũ, nhưng mỗi khi ta bắt gặp hình ảnh con dơi trong cổ vật hay trên một bức tranh xưa, hãy lặng lại một chút để cảm nhận sự kết nối linh thiêng giữa quá khứ và hiện tại nơi dơi không còn là bóng đêm, mà chính là ánh sáng ẩn mình trong đêm tối. Cảm ơn bạn đã đồng hành cùng 12 Nhân Duyên.!