Loài dơi là sinh vật ban đêm tưởng như nhỏ bé và mờ nhạt lại mang trong mình những tầng nghĩa phong phú trong tín ngưỡng của cả người Hoa lẫn người Việt. Tuy cùng tồn tại trong không gian văn hóa Á Đông, nhưng cách nhìn nhận về dơi giữa hai cộng đồng này lại có nhiều điểm tương đồng lẫn khác biệt thú vị. Đâu là cội rễ của những biểu tượng? Tại sao người Hoa luôn gắn dơi với điều lành, trong khi người Việt lại có phần e dè? Bài viết sau 12 Nhan Duyen sẽ cùng bạn lý giải những điều ấy một cách mạch lạc và sâu sắc.
Nội Dung Chính
Dơi trong tín ngưỡng người Hoa: Phúc trọn vẹn
Với người Hoa, hình ảnh con dơi gần như đồng nghĩa với từ “phúc”. Nguyên nhân xuất phát từ sự đồng âm giữa chữ “蝠” (phúc – dơi) và chữ “福” (phúc – may mắn). Từ hàng nghìn năm trước, dơi đã xuất hiện trong mỹ thuật, kiến trúc, trang phục, lễ vật và cả trong tư tưởng phong thủy của người Trung Hoa.
- Ngũ phúc lâm môn: Biểu tượng năm con dơi bay quanh chữ “Thọ” là lời chúc lớn nhất về phúc – lộc – thọ – khang – ninh.
- Dơi đỏ – Hồng phúc: Dơi màu đỏ là biểu tượng mang may mắn lớn, thường thêu trên y phục cưới, tranh mừng thọ, bình gốm trưng trong dịp Tết.
- Dơi gắn với Phong thủy: Người Hoa treo tranh dơi ở cửa ra vào, mái nhà, hoặc trên bàn thờ để chiêu phúc khí, tránh tà khí và giữ hòa khí trong gia đạo.
Dơi trong tín ngưỡng Trung Hoa không hề mang tính đáng sợ. Trái lại, nó là hiện thân của điềm lành, mang lại sự sung túc, trường thọ, và thịnh vượng. Niềm tin này lan rộng qua hàng ngàn năm, từ thời Chu, Hán cho đến Minh, Thanh và vẫn còn được duy trì trong cộng đồng người Hoa trên khắp thế giới.
Xem ngay: Dơi Ngũ Phúc – biểu tượng hạnh phúc, phúc thọ khang ninh
Dơi đối với người Việt vừa kính nể, vừa dè dặt
Trong khi người Hoa gần như tôn vinh loài dơi một cách rõ rệt, thì người Việt có cái nhìn đa chiều hơn. Dơi trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam không chỉ mang nghĩa cát lành, mà còn gắn với những điềm báo huyền bí, tâm linh và cả… kiêng kỵ.
Tại sao lại có sự khác biệt ấy? Bởi người Việt tiếp thu ảnh hưởng từ nhiều nền văn hóa: Trung Hoa, Ấn Độ, tín ngưỡng bản địa và Phật giáo. Do đó, dơi không bị đơn nghĩa hóa, mà được nhìn dưới nhiều lăng kính:
- Trong phong thủy: Dơi được xem là linh vật chiêu tài, nhất là khi làm tổ trong nhà hoặc bay vào đúng dịp cát lợi.
- Trong dân gian: Nếu dơi bay vào nhà ban đêm, bay trúng người hoặc chết trong nhà, người ta thường liên tưởng đến điềm báo từ cõi âm như có người thân nhắn gửi hoặc âm khí xâm nhập.
- Trong nghi lễ: Một số vùng thờ dơi như linh vật biểu trưng cho phúc khí, nhưng cũng có nơi xem dơi như “dấu hiệu” phải thắp nhang, giải vía để tránh vận hạn.
Người Việt không phủ nhận ý nghĩa phúc khí của dơi, nhưng thái độ tiếp cận luôn kèm theo sự dè chừng một dạng kính trọng pha lẫn tâm lý “phòng ngừa điều chẳng lành”. Điều này phản ánh đặc trưng trong văn hóa tín ngưỡng Việt: tôn trọng yếu tố vô hình nhưng luôn tìm cách dung hòa, giải trừ khi cần thiết.
Tìm hiểu: Dơi chết trong nhà là điềm báo gì?
Dơi – Từ giao thoa văn hóa đến bản sắc riêng biệt
Dù chịu ảnh hưởng từ văn hóa Hoa Hạ, nhưng người Việt không sao chép hoàn toàn cách thờ dơi. Qua thời gian, biểu tượng dơi và các tầng ý nghĩa được Việt hóa: xuất hiện trong tranh dân gian, mái đình, tráp cưới, hoành phi câu đối… mang phong vị riêng.
Không còn là “ngũ phúc lâm môn” một cách cứng nhắc, dơi của người Việt hiện diện như một phần của đời sống có thể linh thiêng, có thể bình dị, có thể vừa là phúc vừa là cảnh báo. Và chính sự đa nghĩa đó mới tạo nên bản sắc văn hóa Việt đầy tinh tế, huyền ảo.
Xem thêm: Quan điểm về dơi trong Phật giáo, Đạo giáo.
Kết luận: Hai niềm tin – một cội nguồn
Người Hoa tôn vinh dơi như Phúc tinh. Người Việt vừa trọng vừa dè chừng. Nhưng cả hai đều nhìn nhận dơi không phải là loài vật tầm thường. Nó là biểu tượng, là điềm báo, là chiếc cầu nối giữa hữu hình và vô hình.
Hiểu về sự khác biệt trong cách nhìn nhận dơi giữa hai nền văn hóa không chỉ giúp ta hiểu rõ hơn về tâm linh Á Đông, mà còn thấy được vẻ đẹp đa chiều trong tín ngưỡng nơi mỗi loài vật, mỗi hình ảnh đều có thể mang theo thông điệp sâu xa từ cổ nhân.
Xem tiếp: Dơi trong tín ngưỡng tổ nghề.
