Dơi trong nghi lễ người dân tộc vùng cao có ý nghĩa gì?

Ở các vùng núi phía Bắc Việt Nam, nơi sương mù phủ kín sườn đồi và những rặng rừng nguyên sinh vẫn còn đó tiếng gọi của núi rừng, người dân tộc thiểu số như Mông, Dao, Tày, Thái… không chỉ sống hòa mình với thiên nhiên mà còn lưu giữ nhiều tín ngưỡng cổ xưa. Trong kho tàng tín ngưỡng ấy, hình ảnh con dơi xuất hiện một cách bí ẩn, gắn liền với các nghi lễ quan trọng. Nhưng ở đây không chỉ là sinh vật bay đêm mà dơi là dấu hiệu từ cõi vô hình, là linh vật mang nhiều tầng ý nghĩa thiêng liêng.

Dơi – linh vật của thế giới vô hình

Với người Mông và Dao, dơi được coi là “con của rừng”, sống trong hang đá, nơi được xem là cửa ngõ nối với thế giới của tổ tiên. Họ tin rằng dơi có khả năng cảm nhận âm khí, thấy được linh hồn và mang thông điệp từ thần linh. Nếu trong nghi lễ cúng rừng, lễ cầu mùa, hay lễ gọi hồn mà có dơi bay ngang qua, điều đó được coi là một điềm báo quan trọng hoặc tổ tiên đã về, hoặc thần linh chấp thuận lời thỉnh cầu.

Dơi trong lễ cúng rừng của người vùng cao

Mỗi năm, người Tày, Thái, Nùng đều tổ chức lễ cúng rừng (thường vào mùa xuân) để cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Trước khi nghi lễ bắt đầu, nếu dơi đỏ bay thành đàn trên đỉnh núi, các thầy cúng sẽ coi đó là dấu hiệu trời đất đang lắng nghe. Thậm chí, có nơi người ta xem dơi như “sứ giả”, là cầu nối giữa cõi âm và trần thế. Khi thầy cúng ngồi khấn trong tiếng chiêng trống, nếu dơi bay qua ba vòng trước bàn thờ rừng thì được coi là đại cát.

Dơi trong trang phục và vật phẩm nghi lễ

Không chỉ xuất hiện trong nghi lễ, dơi còn hiện diện trên trang phục của các thầy mo người Dao đỏ, với hình thêu dơi bay quanh biểu tượng mặt trời và con hổ tượng trưng cho sự hòa hợp âm dương, sức mạnh linh thiêng. Trên một số chiếc trống đồng vùng cao cổ, cũng xuất hiện hình vẽ được cho là biểu trưng của dơi, thường bay thành vòng tròn hoặc cụm ba con, mang ý nghĩa bảo hộ và trường tồn.

Xem thêm: Dơi trong phong thủy có ý nghĩa gì?

Dơi và nghi lễ gọi hồn, tiễn đưa người mất

Với người Mông, trong các nghi lễ gọi hồn hoặc tiễn biệt người thân, nếu xuất hiện dơi bay lượn quanh nhà, đó là dấu hiệu linh hồn người đã khuất chưa yên ổn, cần thêm lễ cúng để dẫn đường. Dơi lúc này không phải là điều dữ mà là “người đưa tin”, báo cho gia đình biết điều cần điều chỉnh để trọn đạo hiếu.

Trong các bản vùng cao, khi có đám tang, người ta thường rắc gạo quanh nhà để dơi ăn như một nghi lễ “tiễn linh”. Nếu đêm đó dơi về ăn gạo, người ta tin rằng linh hồn đã nhận lễ và yên tâm ra đi.

Xem thêm: Dơi bay trúng người có sao không?

Dơi chính là hiện thân của linh khí núi rừng

Khác với quan niệm phổ biến về dơi là biểu tượng âm khí, người vùng cao nhìn nhận dơi bằng sự tôn trọng và tâm linh sâu sắc. Chúng không bị xua đuổi, mà được xem như một phần của tự nhiên hiện thân của linh khí. Có bản làng còn kiêng giết dơi, không phá hang, không thắp đuốc đuổi dơi vào mùa lễ vì sợ xúc phạm đến thần linh núi rừng.

Tranh thêu dơi và dấu ấn trong đời sống thường ngày

Ở một số bản làng người Dao đỏ, người ta còn thêu hình dơi trên khăn đội đầu, áo lễ hoặc túi vải truyền thống. Mỗi hình thêu không chỉ để trang trí mà còn mang thông điệp tâm linh: dơi mang phúc, dơi gọi tổ tiên, dơi bảo vệ gia chủ. Những người già trong bản kể rằng, từ khi còn nhỏ, họ đã thấy bà mình thêu hình dơi bên cạnh hoa văn mặt trời, hổ và rồng đó là bộ tứ thể hiện sự giao hòa giữa người và trời.

Có nơi, người phụ nữ mang theo túi vải thêu dơi khi đi chợ phiên hoặc lên rừng, bởi họ tin rằng dơi sẽ che chở khỏi tà khí và xui rủi. Màu sắc thường thấy là chỉ đỏ, tím, xanh lam tượng trưng cho máu huyết, tinh thần và mây trời hòa quyện trong từng mũi kim mũi chỉ.

Xem thêm: Giải thích người miền Trung kỵ dơi vào đầu năm?

Truyền thuyết bản địa: Dơi dẫn đường về cõi tổ

Người Tày ở Cao Bằng có truyền thuyết rằng xưa kia, có một người thầy cúng lạc vào rừng sâu trong lúc làm lễ gọi hồn. Khi tưởng chừng không tìm được đường ra, một đàn dơi từ đâu bay đến, dẫn ông qua khe đá, suối sâu, cuối cùng trở về được bản làng an toàn. Từ đó, mỗi khi tổ chức lễ “lấy hồn về nhà” cho người bị vong nhập hay bệnh lạ, người ta thắp hương mời “đàn dơi dẫn lối”, gọi linh khí của núi rừng đến bảo hộ.

Những câu chuyện như thế không chỉ tồn tại trong ký ức người già, mà còn được kể lại qua lời khèn, câu lượn như một phần hồn dân gian sống động, giàu hình ảnh và tâm linh.

Lời kết

Dơi trong con mắt của người dân tộc vùng cao, không chỉ là một loài vật, mà là một mảnh ghép trong thế giới huyền linh giữa con người thiên nhiên, tổ tiên. Những nghi lễ ấy, qua năm tháng, dệt nên bức tranh văn hóa sống động và đầy chất thơ. Có thể với người miền xuôi, dơi là điều gì đó u ám.

Nhưng với người miền núi, nó là biểu tượng là tiếng nói vô hình của rừng núi, của tổ tiên, của sự sống gắn liền với linh hồn đất trời. Hiểu được điều này, ta mới thêm yêu sự đa dạng trong tâm linh Việt nơi mỗi ngọn núi, mỗi con vật, mỗi nghi lễ đều ẩn chứa một phần hồn của dân tộc. Cảm ơn bạn đã luôn đồng hành cùng 12NhanDuyen – Thập Nhị Nhân Duyên.